Najważniejsze daty


XVI - XVII wiek

1510 Pierwsza wzmianka o kaplicy przydrożnej św. Krzyża stojącej w miejscu obecnego kościoła
1525 Marta Moller, wdowa po rajcy warszawskim, funduje na miejscu kaplicy budowę drewnianego kościółka pod wezwaniem św. Krzyża, filialnego kościoła kolegiaty św. Jana
1536 Biskup poznański Jan Latalski wydaje dokument tworzący przy kościele św. Krzyża samodzielne "beneficjum simplex" , zmieniający wikariat na prebendę ze stałym kapelanem, którym został ks. Jędrzej Lubański
1572 Przy kościele powstał szpital ufundowany przez Annę Wolfową
1615 Paweł Zembrzuski, burmistrz Warszawy, dobudowuje dwie kaplice i funduje wraz z żoną Krystyną przebudowę kościoła
1626 3 lipca Biskup Jan Wężyk zatwierdza utworzenie parafii świętokrzyskiej obejmującej Dziekankę, Krakowskie Przedmieście, Nowy Świat, Solec, Grzybów i Leszno. Pierwszym proboszczem został mianowany ks. Baltazar Zembrzuski
1651 W listopadzie św. Wincenty a Paulo na prośbę królowej Ludwiki Marii Gonzagi, żony króla Jana Kazimierza, przysyła do Polski kilku księży ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy do dawania misji ludowych, prowadzenia seminariów duchownych, wychowania kleru.


1653 Dnia 1 grudnia nastąpiło uroczyste wprowadzenie misjonarzy do kościoła św. Krzyża. Biskup poznański Kazimierz Florian Czartoryski wydaje specjalny akt, w którym kościół i przywiązane do niego prawa oddaje na wieczne czasy Zgromadzeniu. Wszyscy Księża Misjonarze zamieszkują w Warszawie i odtąd św. Krzyż staje się centralnym domem Zgromadzenia Misji w Polsce.
1657 Najazd księcia siedmiogrodzkiego w okresie potopu szwedzkiego i doszczętne zniszczenie kościoła św. Krzyża
1679 Zgromadzenie Księży Misjonarzy podejmuje ostateczną decyzję budowy nowego kościoła
1682 Proboszcz Parafii Świętego Krzyża ks. Bartłomiej Tarło rozpoczyna budowę dzisiejszego, murowanego kościoła. Kamień węgielny położył w dniu 1 kwietnia królewicz Jakub Sobieski, pod nieobecność Jana III.
1693 Biskup Jan Kirszenstein, sufragan wileński, konsekruje dolny kościół
1696 Ks. Kardynał Michał Stefan Radziejowski, Prymas Polski, w obecności królowej Marii Kazimiery konsekruje górny kościół i ołtarz główny
1698 Wystawiono 6 bocznych ołtarzy. Montaż kutej z żelaza ambony ufundowanej przez misjonarza Henryka Monmejan i wykonanej przez brata Mikołaja Tetara CM oraz balustrady biegnącej wewnątrz dokoła górnego gzymsu.




XVIII wiek

1700 Przy południowej ścianie prezbiterium zostaje dobudowana kaplica Najświętszej Maryi Panny
1726 Rozpoczęto budowę dwóch wież kościoła św. Krzyża. Prace te zakończono w 1754 roku.
1731 Wstawiono do kościoła organy wykonane w Warszawie przez Zadorskiego
1756 Zakończenie prac przy fasadzie i wmurowanie nad głównym wejściem marmurowej tablicy ze złoconym napisem zachowanym do dzisiaj. Tablica upamiętnia zakończenie budowy
1760 Ułożono w kościele marmurową posadzkę
1792 Zawieszono cztery dzwony w wieży kościoła św. Krzyża. Na tym zakończono budowę kościoła św. Krzyża, która trwała 110 lat (1682-1792)
1792 3 maja pierwsza rocznica uchwalenia Konstytucji. W uroczystości wziął udział król Stanisław August, senatorowie i ambasadorowie.
1794 Wybucha powstanie kościuszkowskie i księża misjonarze ofiarowują wszystkie dobra kościelne na rzecz insurekcji. W bitwie przed kościołem św. Krzyża kule armatnie mocno uszkodziły, jego fasadę, schody i podjazd.

1794 W sierpniu odprawiona zostaje uroczysta msza święta po odstąpieniu od Warszawy wojsk rosyjskich i pruskich, w której bierze udział Naczelnik Tadeusz Kościuszko




Lata niewoli 1795 - 1918

1838 Przeprowadzono gruntowny remont kościoła
1850 Zakupiono nowe organy, wykonane we Wrocławiu przez Maurycego Mullera. Rysunek struktury drewnianej do dziś istniejącej dał H. Marconi
1858 Przed kościołem św. Krzyża, nad wejściem do dolnej części świątyni, ustawiono figurę Pana Jezusa dźwigającego krzyż. Odlaną w cemencie postać projektował Andrzej Pruszyński, a ufundował hr. Andrzej Zamoyski
1864 27 listopada następuje Kasata Zgromadzenia przez rząd carski. Zarząd parafii przechodzi w ręce duchowieństwa świeckiego.
1880 Odsłonięcie pomnika nad sercem Fryderyka Chopina. Nagrobek wykonał we Lwowie Leonard Marconi. Pomnik wykuto w marmurze kararyjskim. Na tablicy umieszczono napis: Fryderykowi Chopinowi rodacy. Serce włożono do wnęki w podwójnej puszce ołowianej i drewnianej. Zgodnie z życzeniem Fryderyka Chopina rodzina sprowadziła jego serce do kraju i złożyła je w Kościele Świętego Krzyża (pierwotnie w katakumbach). Nagrobek zamówiony został przez siostrę kompozytora, Jędrzejewiczową z mężem. Ostateczny koszt epitafium pokryło Warszawskie Towarzystwo Muzyczne z inicjatywy Władysława Żeleńskiego. Tablica pierwotna została zniszczona 12 stycznia 1945 roku, kiedy to Niemcy wzięli serce kompozytora (ostatecznie zwrócili je biskupowi Szlagowskiemu w Milanówku).
1898 11 grudnia uroczyste odsłonięcie pomnika stojącego przed kościołem i przedstawiającego Chrystusa niosącego krzyż. Odlew pomnika w brązie wykonany został w Rzymie przez Piusa Wielońskiego i jest wierną kopią poprzedniej figury. Pomnik ustawiono na nowym cokole, wykonanym z czarnego granitu wg projektu Stefana Szyllera



II Rzeczpospolita 1918 - 1939

1908 Przeprowadzono ponownie remont kościoła pokrywając całą elewacje nowym tynkiem
1917 Niemieccy okupanci zdejmują a następnie wywożą świętokrzyskie dzwony
1918 Na życzenie J. E. Ks. Kardynała Aleksandra Kakowskiego do parafii św. Krzyża powracają księża misjonarze.
1923 Zawieszono nowe dzwony odlane w Udine (1200-2000kg)
1925 Sprawiono nowe organy - dzieło firmy salzburskiej "Caecilia"
1929 W jeden z filarów kościoła wmurowano epitafium i urnę z sercem Władysława Reymonta, pisarza i laureata Nagrody Nobla, pochowanego na cmentarzu powązkowskim.
1932 Odnowienie całego wnętrza kościoła św. Krzyża, założenie ogrzewania gorącym powietrzem



Wojna, okupacja niemiecka i powstanie warszawskie, Polska Rzeczpospolita Ludowa 1939 - 1989

1939 Podczas oblężenia Warszawy we wrześniu urządzono szpital polowy w dolnym kościele. Kościół św. Krzyża mocno ucierpiał. Kilka pocisków armatnich przedziurawiło dach, sklepienie i mury. Bomba, która wpadła do wnętrza doszczętnie zniszczyła obrazy z wielkiego ołtarza i z ołtarza Najświętszego Sakramentu, a także zabiła 3 osoby. Dnia 3 października gestapo aresztowało wszystkich Księży Misjonarzy, których przewieziono na Pawiak. Po dwóch tygodniach księży wypuszczono.
1944 Dnia 7 lutego nad ranem żandarmeria zamknęła wszystkie ulice prowadzące do Domu Świętokrzyskiego. Na podwórze wjechało pięć aut ciężarowych. Zrewidowano cały dom, rabując co się dało. Przeprowadzono rewizję w kościele, zakrystii i na strychach. Misjonarzom zarzucono powielanie tajnych pism i mimo tego, że nic nie znaleziono, zostali aresztowani i przewiezieni na Pawiak (21 księży i braci). Dzięki interwencji biskupa Antoniego Szlagowskiego zwolniono z Pawiaka 6 Księży Misjonarzy i jednego brata zakonnego. Pozostałych wysłano do obozu Gross-Rosen koło Wrocławia gdzie 8 konfratrów zmarło. 1 sierpnia wybuchło powstanie warszawskie. Kościół znajduje się pod ciągłym ostrzałem. W dniu 5 sierpnia Niemcy podpalają konwikt, co powoduje pożar w części kościoła. Dnia 23 sierpnia kościół św. Krzyża zostaje zdobyty przez powstańców z kompanii Lewar i innych oddziałów. Od strony świątyni powstańcy atakują Komendę Policji.Niemcy rozpoczęli zmasowany ostrzał kościoła pociskami artyleryjskimi, powodując zapalenie się obu wież, dachu świątyni, Ołtarza Najświętszego Sakramentu i św. Rocha oraz kaplicy Najświętszej Maryi Panny. Zburzony został też dom Księży Misjonarzy. Zniszczenia kościoła dopełnił szalejący pożar. W dniach 4-5 września nastąpiło powtórne zdobycie kościoła św. Krzyża przez oddziały niemieckie. Dnia 6 września w obawie przed powstańcami Niemcy wprowadzili do kościoła dwa "goliaty". Zdetonowane uczyniły straszliwe spustoszenie. Rozbiły fasadę świątyni i wejście. Załamało się sklepienie nad dolnym kościołem. Wielki ołtarz, ołtarz św. Rocha i rzeźbiony ołtarz św. Wincentego zmieniły się w stos gruzu. Figura Chrystusa niosącego krzyż spadła na bruk. Niemcy wywieźli figurę 22 października.
1945 W styczniu, na kilka dni przed opuszczeniem Warszawy Niemcy dokonali ostatecznego aktu zniszczenia kościoła wysadzając w powietrze wieżę, na której wisiały dzwony. Część dzwonów zniszczono, pozostałe zostały wywiezione. Dnia 18 stycznia na gruzach kościoła została odprawiona pierwsza msza święta przez ks. Czaplę. Do Warszawy powracają księża Misjonarze. Mieszkają w zakładzie przy ul. Sewerynów 8, tam też znajduje się kancelaria. W marcu zostały odnalezione w fabryce Lipopa na Woli dzwony świętokrzyskie. Ścigani przez polskie wojsko Niemcy porzucili w przydrożnym rowie pod Nysą figurę Chrystusa niosącego krzyż i pomnik Mikołaja Kopernika. Przybranym kwiatami samochodem przywieziono następnie oba posągi do Warszawy. Po renowacji, dnia 19 lipca pomnik Chrystusa stanął znów przed kościołem. Figurę poświęcono w obecności prezydenta Rzeczpospolitej Bolesława Bieruta i przedstawicieli Rządu Polskiego. Dnia 17 października wraca na swoje miejsce urna z sercem Fryderyka Chopina
1945 Rozpoczyna się odbudowa kościoła św. Krzyża.
1947 Rekonstrukcja wież.
1948 Odbudowa kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej
1951 Ukończenie wież, odnowienie ocalałych ołtarzy, ułożenie kamiennych stopni przed kościołem.
1953 Rekonstrukcja fasady kościoła.
1956 Ks. Kardynał Stefan Wyszyński przybywa na nabożeństwo do kościoła św. Krzyża. Jest to pierwsze spotkanie z Prymasem po jego niedawnym wyjściu na wolność.
1969 Poświęcenie przez Prymasa Polski ołtarza głównego, którego rekonstrukcja została zakończona po latach żmudnej pracy
1980 Dekret ks. kardynała Stefana Wyszyńskiego z dnia 19 września ustanawia Kościelną Redakcję Transmitowanej Mszy Świętej przy kościele św. Krzyża w Warszawie. Pierwsza Msza św. Radiowa zostaje odprawiona 21 września.
1981 W okresie stanu wojennego nastąpiła przerwa w nadawaniu Mszy św. Radiowej do dnia 17 stycznia 1982 roku.
1982 Dnia 13 marca poraz pierwszy została odprawiona Msza św. w intencji Ojca Świętego Jana Pawła II i Ojczyzny. Od marca 1983 roku, po drugiej wizycie Papieża w Polsce, przesunięto tę Mszę św. na 16 dzień każdego miesiąca.
1987 Dnia 13 czerwca Ojciec Święty Jan Paweł II spotyka się w kościele św. Krzyża z przedstawicielami środowisk twórczych z całej Polski.



III Rzeczpospolita

1990 Poświęcenie Kaplicy Matki Bożej Katyńskiej.
1994 Po raz pierwszy po II wojnie światowej Traktem Królewskim wyrusza procesja w Święto Bożego Ciała. Procesję z kościoła św. Krzyża do katedry św. Jana prowadzi Jego Eminencja ks. kardynał Józef Glemp.
1995 Do Rzymu wyrusza delegacja Księży Misjonarzy. Księża prosili Ojca Świętego o błogosławieństwo na czas jubileuszu 300 - lecia konsekracji kościoła św. Krzyża
1996 Uroczystości jubileuszowe 300-lecia Konsekracji Kościoła Świętego Krzyża w Warszawie (20 - 27.10.)
2001 Jubileusz 350-lecia przybycia do Polski Księży Misjonarzy, którzy podjęli pracę w kościele św. Krzyża.
2001 Prace przy renowacji elewacji, wież i schodów kościoła św. Krzyża.
2002 Jan Paweł II w dniu 21 stycznia w Watykanie podpisał dokument podnoszący kościół św. Krzyża do godności Bazyliki Mniejszej
2004 Rozpoczęła oficjalną działalność Fundacja Sursum Corda Dnia 24 marca Jan Paweł II pobłogosławił w Watykanie akt erekcyjny odbudowy Ołtarza Najświętszego Sakramentu w Bazylice Świętego Krzyża. Został on zniszczony podczas II wojny światowej. Z woli Ojca Świętego został on także wyniesiony do godności Ołtarza Ojczyzny. Powołanie Szkoły Cnót Obywatelskich przy Ołtarzu Ojczyzny
2006 Remont Kaplicy Matki Bożej Częstochowskiej Zakończenie prac kamieniarskich i odsłonięcie mensy ołtarzowej odbudowywanego Ołtarza Ojczyzny